Glasblazer is een creatief en ambachtelijk beroep. Dit wordt veelal door kunstenaars beoefend, waarbij creativiteit zeer belangrijk is. Naast glaskunst maken in opdracht, maakt een glasblazer ook vaak glasobjecten naar eigen inzicht of ontwerp. Een glasblazer moet dus telkens weer met nieuwe ideeën en ontwerpen weten te komen. Maar hoe ziet het werk van een glasblazer er nu precies uit?

U leest het allemaal in deze blog, geschreven door Glaskunst-Art.

Glasblazen: waar wetenschap en kunst elkaar ontmoeten

Glas bestaat uit kalk, zand en soda, en bij kristal wordt hier nog een bepaald percentage lood aan toegevoegd. Zand smelt echter pas bij een temperatuur van 1750 ℃. Om deze reden is er soda aan het mengsel toegevoegd, omdat soda het smeltpunt van zand verlaagt.

Geschiedenis

De kunst van het werken met heet glas is een oude vaardigheid die nog steeds bestaat. Ambachtslieden creëren spectaculaire sculpturen en buitengewone vormen met behulp van heet gesmolten glas en op maat gemaakt gereedschap om het stroperige materiaal te vormen, bijna precies op dezelfde manier als eeuwen geleden.

Italië (Murano) en Tsjechië hebben lang bekend gestaan als landen waar glasblazen is ontstaan, en waar glasblazen een dominante industrie was. Echter zijn andere landen snel aan het inhalen met een nieuwe generatie kunstenaars die hun vaardigheden toepassen op het ambacht.

Zoals de geschiedenis ons vertelt, werd de kennis van een glasblazer als zeer kostbaar beschouwd. Zo kostbaar dat als glasblazers in Murano, Italië, de geheimen van hun technieken onthulden, de doodstraf erop stond. Het is mogelijk dat de geheimzinnigheid van zo'n kostbaar materiaal, tot op de dag van vandaag, de reden is waarom glas wordt gezien als een luxueus materiaal dat alleen kan worden getemd door echt bekwame en ervaren ambachtslieden.

Het keien, kleuren en vormen van de 'post'

De 'post' is eigenlijk de basis van een glasobject: een voorgevormd glasbolletje aan de blaaspijp, waar ook de kleuren al perfect in zijn verwerkt.

Om dit te bereiken moet de glasblazer glas keien (toevoegen aan de blaaspijp) uit de glasoven (kei-oven). Vervolgens draait hij het glas over een werkbank, om de buitenzijde mooi glad te krijgen. Dan is het tijd voor de kleur. Dit kan door middel van kleurpoeders aan het glas worden toegevoegd, maar ook door middel van frit (glazen kleurstaven) waar een stukje van afgehakt is en welke voorverwarmd is in de afkoeloven op circa 500 ℃.

De glasblazer moet continu de blaaspijp rond blijven draaien, tijdens elke handeling. Anders zou het glas immers in één richting uitzakken, en je wilt juist dat het glas mooi gecentreerd aan de blaaspijp blijft.

Glasblazen is dus eigenlijk als een dans tussen centrifugaalkracht, zwaartekracht en temperatuur.

Zodra de glasblazer de kleur in het glas heeft zitten, moet deze nog mooi verdeeld worden door het glas. Dit wordt gedaan door het glas te blijven vormen, en tussendoor weer op te warmen in de opwarmoven (gloryhole). Dit moet sowieso vaak tussendoor geschieden, want zodra de temperatuur van het glas daalt wordt het te stug om goed te kunnen vormen.

Wanneer de kleur mooi in het glas zit en het bolletje glas mooi rond is, is de 'post' klaar. Vanaf hier kan de glasblazer weer verder werken.

Gereedschappen & Techniek

Bij glasblazen wordt met een stalen pijp (blaaspijp) een rode, hete massa glas uit de oven gehaald. Dit wordt in vaktermen 'keien' genoemd. Op dit moment heeft het glas een temperatuur van zo'n 1100-1200 ℃.

Door de pijp continu rond te blijven draaien voorkomt de glasblazer dat het glas in één richting uitzakt, en door het kristalglas te vormen met een natte houten diepe lepel (de klots) wordt het glas op de pijp gecentreerd.

De glasblazer blaast lucht in door de pijp, waardoor het object groeit. Bij het eerste pufje lucht houdt hij meteen daarna zijn duim op het gat van de blaaspijp. Er zit immers verder nog geen lucht in het glas, en lucht gaat de weg van de minste weerstand. Zodra het eerste pufje lucht eenmaal in het glas zit, kan hij daarna gewoon blazen zonder de blaaspijp met zijn duim af te moeten sluiten.

Door verder te keien wordt de massa vergroot en kan de bel verder worden uitgeblazen. De glasblazer neemt plaats op de glasblazersstoel, en vormt het glas al rollend met een dik stuk natte krant. Zo kan de vorm van het glasobject met de hand worden aangebracht.

Uiteraard moet het glaskunst werk een keer van de blaaspijp af. Om deze reden maakt de glasblazer vanaf het begin een zwakke plek, en blijft dit regelmatig doen totdat het object klaar is. Deze zwakke plek, de kerf (Engels: 'Jackline'), wordt gemaakt met een vlak achter de pijp in de vorm gemaakt met een zogenaamde benenschaar (Engels: 'Jack').

Als het glas klaar is pakt de assistent, vroeger een pijpenklopper genoemd, een massieve stalen stang (pontil) en pakt daarmee een klein beetje glas uit de kei-oven. De pontil met kleine massa glas kleeft hij aan de onderzijde van het glasobject. Vervolgens doopt de glasblazer de benenschaar in een emmer water, en laat daarmee wat druppels water in de kerf (jackline) lopen. Zo ontstaat er in de kerf een temperatuurverschil, waardoor er een zeer zwakke plek ontstaat. Nu geeft de glasblazer met de benenschaar een tik op de blaaspijp, waardoor het glasobject door de trilling precies los laat bij de zwakke plek.

Het glasobject is nu overgenomen zoals dat heet, en zit nu alleen nog maar aan de pontil van de assistent. Op de plek waar de blaaspijp heeft gezeten zit nu een gat. De glasblazer neemt de pontil weer over van de assistent, en warmt het stuk op naar 1300 graden in de opwarmoven (gloryhole). Zo wordt het kristal glas weer zacht, en kan de opening mooi worden afgewerkt.

Afkoelen en nabewerken

Zodra het glaskunstwerk klaar is wordt deze van de pontil afgetikt en gaat deze de koeloven in. De afkoeloven gaat in doorgaans 24 uur van 500-525 graden langzaam terug naar kamertemperatuur. In het glas zit immers veel spanning, die je er uit kunt halen door het object uiterst geleidelijk af te laten koelen. Zou je het object niet geleidelijk laten afkoelen, maar bijvoorbeeld zo op de werkbank laten staan, dan springt het glasobject door de spanning geheid kapot.

Het breukvlak van de pontil wordt later weggeslepen en gepolijst op de 'koude afdeling', en wordt uiteindelijk het sta-vlak van het object.